พระนามต่างๆ ของมหาเทวีอธีนา

มหาเทวีอธีนา ทรงมีพระนามที่ได้รับความนิยมมากที่สุดคือ พัลล้ส อธีนา (Pallas Athena/Παλλάδα Αθηνά)

ดังเราจะเห็นว่า ประติมากรรมที่เด่นๆ ของพระนาง มักใช้พระนามนี้ครับ

แต่คำว่า พัลลัส ในบางตำรากลับบ่งชี้ถึง้เทงกำเนิดของพระนาง ซึ่งแตกต่างจากที่มีการเผยแพร่กันทั่วไป

คือ มิได้ทรงออกมาจากพระเศียรของ จอมเทพซีอุส (Zeus/Ζεύς) แต่ทรงถือกำเนืดจากพระบิดา ซึ่งเป็นเทพโบราณองค์หนึ่งในวงศ์ไททัน (Titan) ที่มีชื่อว่า พัลลัส เช่นกัน

ตำนานนี้ค่อนข้างคลุมเครือ มีรายละเอียดน้อย และไม่พิสดารเหมือนเทวกำเนิดในกระแสหลัก จึงไม่ได้รับความนิยม

แต่นักเทววิทยากรีบางท่านมองว่า น่าจะ authentic กว่าครับ

เนื่องจากคำว่า Pallas นั้น เดิมมักจะสื่อถึงบุคลิกภาพของพระนาง ในด้านที่เกรี้ยวกราด ดุร้าย ซึ่งเป็นคติการบูชาพระนางมาตั้งแต่ยุคแรกๆ ที่ชาวกรีกรับมาจากอารยธรรม ไมโนอัน (Minoan)

ชาวกรีก-โรมันจึงไม่มีการแต่งเทวนิยายให้พระแม่เจ้าองค์นี้ทรงเกี่ยวข้องกับเรื่องรักๆ ใคร่ๆ ทั้งยังทรงสาปผู้อื่นให้มีอันเป็นไปอย่างรุนแรง

เช่น อรัคนี (Arachne/Αραχίνη) ที่ท้าพระนางแข่งทอผ้า จนถูปสาปเป็นแมงมุม และ จอมอสุรี เมดูซา (Medusa/Μέδουσα) ที่ถูกสาปให้มีเส้นผมเป็นงู เพราะเดิมเธอมีเรือนผมที่สวยงามจนองค์มหาเทวีทรงอิจฉา

แม้ว่ากรณีหลัง จะเกิดจากความฟุ้งซ่านของจินตกวีโรมัน ซึ่งมิได้บูชาพระนางก็ตาม

แต่ในบางตำราก็บอกว่า พระนาม “พัลลัส” นี้ แปลว่า Maiden เช่นเดียวกับคำว่า พาร์เธนอส (Parthenos/Παρθένου) ที่ผมนำเสนอไปก่อนหน้านี้ตรับ

ตำรานี้เขาอธิบายว่า มาจากชื่อของนางไม้ที่เป็นพระสหายของพระนางเมื่อยังเยาว์พระชันษา แล้วพระนางทรงพลั้งมือฆ่าตายโดยไม่ได้ตั้งใจ จึงทรงให้ผู้คนเรียกพระนางด้วยชื่อนี้เพื่อเป็นอนุสรณ์

สมญานามอื่นๆ ของมหาเทวีอธีนา ก็ยังมีอีกนะครับ ส่วนหนึ่งเป็นพระนามที่ระบุถึงวาระสำคัญ ที่เทวปฏิมาองค์นั้นถูกสร้างขึ้น หรือเกี่ยวเนื่องกับสถานที่ประดิษฐาน อีกส่วนก็ได้มาจากนักสะสม ที่ทางพิพิธภัณฑ์ซื้อมา เช่น

อธีนา ฟาร์เนส (Athena Farnese หรือ Athena Hope-Farnese) คือเทวรูปของพระนาง ซึ่งช่างโรมันจำลองขึ้นจากอวค์ต้นแบบที่มีพระนามเดิมว่า อธีนา ไฮเจีย (Athena Hygieia/Αθηνά Υγιεινή) ที่รังสรรค์โดบประติมากรกรีก ไพโรส (Pyrrhos/ Πύρρος) เมื่อ 430 ก่อนคริสตกาล และได้สูญหายไปแล้ว ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ใน National Archaeological Museum of Naples อิตาลี  

เพรีอุส อธีนา (Peiraeus Athena/Αθήνα Πειραιώς) เป็นนามเรียกขานสำหรับเทวปฏิมาสำริดของพระนาง อายุราวๆ 300-400 ปีก่อนคริสตกาล ซึ่งปัจจุบันจัดแสดงที่ Archaeological Museum of Piraeus กรีซ

อธีนา มัตเตอี (Athena Mattei) เดิมอยู่ในคลังสะสมของ Mattei Collection จึงได้ชื่อตามนั้นครับ เป็นเทวประติมากรรมกะสลักบนหินอ่อนฝีมือช่างโรมัน จำลองจากองค์ต้นแบบสำริดฝีมือช่างกรีก ซึ่งก็คือ Peiraeus Athena ที่ Archaeological Museum of Piraeus ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ใน Musée du Louvre ฝรั่งเศส 

อธีนา โพรมาคอส (Athena Promachos/Αθηνά Προμάχος) มีความหมายว่า “Athena who fights in the Front Line” เป็นอีกพระนามที่ได้รับความนิยมมากครับ

โดยเทวรูป และเทวประติมากรรมในพระนามนี้ จะทรงถือหอกและโล่เท่านั้น จะไม่ทรงถือเครื่องหมายแห่งชัยชนะ หรือ ไนกี (Nike/Νίκη) เหมือนกับอธีนา พาร์เธนอส และมีทั้งแบบที่ประทัยืนตรง หรือแสดงท่าทางเคลื่อนไหว

อธีนา โพรเนีย (Athena Pronaia) เป็นนามเรียกขานทั้งสำหรับเทวรูป และกลุ่มเทวสถานของพระนางที่ เดลฟี (Delphi/Δελφοί) ซึ่งเคยเข้าใจผิดกันว่า เป็นเทวาลัยของ สุริยเทพอพอลโล (Apollo/Απόλλων)

อธีนา จิอุสตินิยานี (Athena Giustiniani) เป็นฝีมือช่างโรมัน ที่จำลอจากองค์ต้นแบบของฟีดิอ้ส (Pheidias/Φειδίας) ปัจจุบันอยู่ที่ ปัจจุบันอยู่ที่ Vatican Museum

อธีนา เวลเลทรี (Athena Velletri/Αθήνα Βέλλετρι) คือเทวรูปซึ่งช่างโรมันจำลองขึ้นจากองค์ต้นแบบที่เป็นสำริด ของประติมากรกรีก เครซิลัส (Kresilas/Κρεσίλα) อายุ 430 ปีก่อนคริสตกาล ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ใน Musée du Louvre ฝรั่งเศส 

อินซ์ อธีนา (Ince Athena) คือเทวประติมากรรมของพระนาง ซึ่งแกะสลักจากหินอ่อน ถือนกเค้าแมวตัวเล็กๆ สูง 1.67 เมตร ฝีมือช่างโรมัน อายุราวๆ คริสตศตวรรษที่ 1

โดยจำลองแบบจากฝีทือช่างกรีกที่มีอายุราวๆ  400 ปีก่อนคริสตกาล เฮนรี บลันเดลล์ (Henry Blundell) นักสะสมโบราณวัตถุได้ซื้อมาในปีค.ศ.1786 ปัจจุบันอยู่ที่ Liverpool Museum สหราชอาณาจักร

วาร์วาไคออน อธีนา (Varvakeion Athena/Βαρβανάκι Αθηνά) เทวรูปหินอ่อนแกะสลัก ซึ่งช่างโรมันจำลองแบบจาก อธีนา พาร์เธนอส ที่มหาเทวาลัยพาร์เธนอน ปัจจุบันอยู่ที่ National Archaeological Museum of Athens และ Pushkin Museum

โซลอน (Solon/Σόλωνας) นักปราชญ์ผู้เรืองนามของกรีก ผู้มีชีวิตอยู่ในช่วง 630–560 ปีก่อนคริสตกาล ได้เขียนบทความเกี่ยวแก่ พัลล้ส อธีนา และความเสื่อมของชาวเอเธนส์ในยุคนั้น ซึ่งผมขอไม่แปลนะครับ ลองแปลกันเอง จะได้อรรถรสมากกว่า

“Pallas Athena spreads her hands o’er our city/

But, by money seduced,

the Athenians themselves/

Seek mindlessly to corrupt the great city/

Joined by the iniquitous schemes of their leaders,/

Who from arrogance great woes shall suffer…”

...................................

หมายเหตุ : เนื้อหาในบทความนี้ มีลิขสิทธิ์ ใครจะนำไปใช้อ้างอิงที่ใด ไม่ว่าส่วนใดส่วนหนึ่ง หรือทั้งหมด จะต้องระบุ URL ของแต่ละบทความด้วย และห้ามนำไปใช้เพื่อการค้าโดยเด็ดขาด